przystęp

Old Polish

Etymology

Deverbal from przystępić. First attested in 1437.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /pr̝istæ̃p/
• IPA^(key): (15^th CE) /pr̝istæ̃p/

Noun

przystęp m inan

1. access
   • 1874-1891 [15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[1], [2], [3]}, volume XXV, page 180:

     Ad castellum requiritur fossati profunditas, gląboky przekop, per quem prohibetur accessus, przysttąp, ad turrim

     [Ad castellum requiritur fossati profunditas, głęboki przekop, per quem prohibetur accessus, przystęp, ad turrim]

   • 1874-1891 [1444], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[4], [5], [6]}, volume XXIII, page 304:

     Portum, gl. accessum, preparare przistanp prziprauicz (sola digna tu fuisti ferre pretium saeculi atque portum praeparare nauta mundo naufrago)

     [Portum, gl. accessum, preparare przystęp przyprawić (sola digna tu fuisti ferre pretium saeculi atque portum praeparare nauta mundo naufrago)]

   1. privilege or legal access
      • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 3, 21:

        Gestly w karanyv bødze, ku mylosyerdzv twemv przistøp myecz bødze (venire licebit)

        [Jestli w karaniu będzie, ku miłosierdziu twemu przystęp mieć będzie (venire licebit)]

2. (attested in Masovia) introduction
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 5:

     Przistamp kv prawom sweczskym krolya Kazymyrowym myedzi layki... wstawyonym

     [Przystęp ku prawom świecskim krola Kazimirowym miedzy laiki... ustawionym]

3. (attested in Pomerania, Greater Poland) occasion
   • 1874-1891 [15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[8], [9], [10]}, volume XXIV, Grochów, West Pomeranian Voivodeship, Kcynia, page 60:

     Quibus circumstanciis, przistøpi, essemus participes (sc. festivitatis Mariae)

     [Quibus circumstanciis, przystępy, essemus participes (sc. festivitatis Mariae)]

Derived terms

adjectives

• przystępny

 

verbs

• przystępować impf, przystępawać impf

 

Related terms

adjective

• przystępujący

 

nouns

• przystąpienie
• przystępa
• przystępowanie

 

verbs

• przystąpić pf, przystępać impf

 

Descendants

• Polish: przystęp

References

• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “przystęp”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Alternative forms

• przystąp (Middle Polish)

Etymology

Inherited from Old Polish przystęp. By surface analysis, deverbal from przystąpić.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈpʂɨ.stɛmp/
• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈpʂɨs.tɛ̃p/, /ˈpr̝ɨs.tɛ̃p/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɨstɛmp
• Syllabification: przy‧stęp

Noun

przystęp m inan

1. (uncountable) access [+ do (genitive) = to what]

   Synonym: dostęp

   bronić przystępu ― to prevent access/to be in the way

   mieć przystęp ― to have access

   dawać/dać przystęp ― to give access

   wolny przystęp ― free access

   łatwy przystęp (obsolete) ― easy access

   trudny przystęp (obsolete) ― difficult access

   • 1587, Ł. Górnicki, Rozmowa Polaka z Włochem‎^[11], page B4v.:

     bo my zamkow […] nie mamy/ w podłem drzewiánem budowániu naſzem/ maiętnośći chowamy naſze/ do ktorych iż złoczyńcy łátwy przyſtęp/ przeto ſrogie o złodźieyſtwo karánie ieſt poſtánowione.

     [bo my zamków […] nie mamy/ w podłem drzewianem budowaniu naszem/ majętnośći chowamy nasze/ do których iż złoczyńcy łatwy przystęp/ przeto srogie o złodziejstwo karanie jest postanowione.]

     because […] we don't have castles/ in this shoddy wooden building of ours/ we keep our wealth/ to which thieves have easy access/thus the decided punishment for theft is severe.

   • 1646-1648, Sebastian Gawarecki, Dziennik podróży [...] Jana i Marka Sobieskich [...] (1646-1648)‎^[12], published 1883, page 140:

     […] jechaliśmy […] do miasteczka Havre de Grace, które jest potężnie fortyfikowane […] zewsząd do niego przystąp barzo trudny.

     […] we rode […] to the city of Havre de Grace, which is heavily fortified […] and from all sides access is difficult.

   • 1803, Julius Caesar, translated by Andrzej Wargocki, O woynie francuskiey ksiąg siedmioro‎^[13], page 209:

     Ale Bituryżanie padli do nog wszytkim Francuzom, prosząc, aby Francyi wszytkiey miasta niemal napięknieyszego, które i obronę i ozdobę ich iest miast, nie przymuszali ich palić; powiadaiąc, że mogą ie łacno obronić samym od natury sposobnym mieyscem, gdyż niemal ze wszech stron rzeka go obeszła i bagniska, ieden ma i to dosyć ciasny przystęp.

     But the Buturyżans fell to their knees to all the French, asking them to not force them to burn their most beautiful city; saying, that they can easily defend the most proper place from nature, as the river and swamps ran around it from nearly all sides, and one would have a rather tight access.

   • 1904, Adam Szelągowski, Walka o Bałtyk (1544-1621)‎^[14], page 359:

     Polska ugięła się przed potęgą handlową i polityczną Gdańska, który stał jej na drodze i zamykał przystęp do morza.

     Poland bowed to the commercial and political power of Gdańsk, which stood in its way and closed the access to the sea.

   • 1952, Paweł Jasienica, Świt słowiańskiego jutra, page 52:

     Od zewnątrz bronił przystępu zasiek z mocnych zaostrzonych kołów.

     From the outside, the access was protected by a barbed wire made of strong sharpened wheels.

2. (countable, obsolete) access, occasion, possibility

   Synonyms: okazja, sposobność

   tamować przystęp ― to block access

   • 1895, Piotr Chmielowski, Współcześni poeci polscy‎^[15], page 362:

     Przyjaciele i znajomi wpływami swymi wyrobili obiecującemu młodzieńcowi przystęp do redakcji.

     Thanks to their influence, friends and acquaintances gave the promising young man access to the editorial office.

   • 1901, Oswald Balzer, Reformy społeczne i polityczne Konstytucyi 3-go Maja‎^[16], page 32:

     W sejmikach nikt nie mógł brać udziału prócz szlachty. Miasta przystępu do nich nie miały.

     No one except the nobility could participate in the sejmiks. Cities had no access to them.

   • 1924, Artur Śliwiński, Jan Sobieski, page 22:

     Świetność rodu oraz listy polecające króla i królowej otwierały im przystęp do dworów panujących, książąt, znakomitych statystów, i wodzów.

     The splendor of the family and the letters of recommendation of the king and queen opened them access to the ruling courts, princes, excellent extras, and chiefs.

   • 1953, Józef Ignacy Kraszewski, Dziennik Serafiny, page 50:

     Mamy ślilczną bibliotekę, francuską i angielską, do której przystępu nikt mi nie broni...

     We have a beautiful library, French and English, to which no one is blocking access ...

3. (countable, archaic) attack, paroxysm, surge, rush (sudden onset of an emotion)

   Synonyms: atak, przypływ, paroksyzm

   w przystępie jakiejś emocji ― in a moment of some emotion

   w przystępie rozpaczy/desperacji ― in a moment of despair

   w przystępie szczerości ― in a moment of honesty

   w przystępie gniewu ― in a fit of rage

   w przystępie złości ― in a surge of anger

   w przystępie dobrego humoru ― in a burst of a good mood

   • 1842, Seweryn Goszczyński, Król zamczyska: powieść Seweryna Goszczyńskiego‎^[17], page 189:

     Obłąkaniec […] zdolny był w gwałtowniejszych przystępach swojej choroby albo całkiem utracić świadomość siebie, albo uważać się za osobę, której rolę przybrać mu się podobało.

     The madman […] was able, in the more violent attacks of his illness, to either completely lose consciousness of himself, or consider himself a person whose role he pleased to assume.

   • 1861, Karol Szajnocha, Jadwiga i Jagiełło: 1374-1413: opowiadanie historyczne‎^{[18], [19], [20]}, volume III, page 67:

     Nie był wolen od przystępów pożądliwości. Najbardziej nagabywała go chęć władzy i panowania.

     He was not free from attacks of lust. He was obsessed with the desire for power and control.

   • 1884, Antoni Edward Odyniec, Wspomnienia z przeszłości opowiadane Deotymie‎^[21], page 214:

     W przystępach dobrego humoru nie zbywało mu […] na ostrym epigramatycznym dowcipie.

     In moments of good humor he was not lacking […] sharp epigrammatic wit.

   • 1910, Seweryn Goszczyński, Dzieła zbiorowe Seweryna Goszczyńskiego‎^[22], Powieści, page 208:

     Nie miałem jeszcze nigdy tak gwałtownego przystępu maligny; widać, że sie gorączka przesiliła.

     I've never had such a violent attack of delirium before; the fever seems to have subsided.

   • 1923, Gabriela Zapolska, Jeden dzień z życia róży: (z cyklu "Akwarele"): z autobiografją autorki‎^[23], page 28:

     Chory w przystępie gorączki przerwał bandaże.

     A sick man in a fever attack broke the bandages.

   • 1932, Antoni Słonimski, Moje walki nad Bzdurą‎^[24], page 51:

     Dziadek miał gwałtowne usposobienie […] w przystępie gniewu prał laską z gumowym końcem każdego, kto się pod kij nawinął.

     Grandfather had a violent disposition […] in a fit of anger he used a cane with a rubber end to hit anyone who happened to be under the stick.

   • 1933, Andrzej Strug (Tadeusz Gałecki), Żółty krzyż‎^{[25], [26], [27]}, volume 2, page 276:

     Wczoraj wieczorem zakończył śmiercią samobójczą w przystępie ostrej neurastenii.

     He ended up committing suicide last night in an attack of acute neurasthenia.

4. (countable, Middle Polish) contact, point of contact

   Synonym: styczność

   1. (obsolete, nautical) port

      Synonym: port

      • 1558, E. Gliczner, Książki o wychowaniu dzieci‎^[28], page Pv:

        Abowyem małżeńſtwo wſſelákyego grzeſſenya á zwłaſſcżá nyerządney miłosći y żądzey/ yeſt napewnyeyſſy port á przyſtęp/ do ktorego ſie káżdy táki gárnie/ kthory Bogu dobrze ſlużyć chce.

        [Abowiem małżeństwo wszelakiego grzeszenia a zwłaszcza nierządne=j miłości i żądzej/ jest napewniejszy port a przystęp/ do którego się każdy taki garnie/ który Bogu dobrze slużyć chce.]

      • 1558, Reinhard Lorich, Reinharda Lorichiusa Kxięgi o wychowaniu y o czwiczeniu każdego przełożonego, nie tylko panu ale y poddanemu każdemu ku czytaniu barzo pożyteczne / teraz nowo z łacinskiego ięzyka na polski przełożone‎^[29], page 105 b:

        Iako place a przyſtępy okrętom

        [Jako place a przystępy okrętom]

        Such a place is like ports for ships.

      • 1564, J. Mączyński, Lexicon‎^[30], page 162d:

        Wyſep yeſt ták wielki że oboy brzég y prziſtęp oſięga.

        [Wysep jest tak wielki że oboj brzeg y przystęp osięga.]

        The island is so large that it reaches both the coast and the port.

   2. (Middle Polish) foot of a hill or mountain

      Synonym: podnóże

      • 1564, J. Mączyński, Lexicon‎^[31], page 345a:

        adices montis, Podgórze/ dolizná zwłaſzczá pod prziſtępem góri leżąca.

        [adices montis, Podgórze/ dolizna zwłaszcza pod przystępem góri leżąca.]

        adices montis, piedmont/ the valley lying just beyond the foot of the mountain.

   3. (Middle Polish, architecture) portico

      Synonym: portyk

      • 1527/1528, J. Sandecki-[Malecki], Ewangeliarz, J. Janów, published 1947, page 54:

        A ieſt w Ieruzalem plawny ſtaw, ktory przeziwaiα żydowskie Bethsaida, pietz przystępow maiαtz, W tych leżalo mnostwo wielikie niemocznych

        [A jest w Jeruzalem pławny staw, który przeziwaja żydowskie Bethsaida, piec przystępów majac, W tych leżalo mnóstwo wielikie niemocnych]

5. (countable, Middle Polish) introduction; beginning
   • 1564, J. Mączyński, Lexicon‎^[32], page 199a:

     Praeludium, Pierwſze przegránie álbo przebieżenie przed práwym grániem. Et Metaphoricos, Prziſtęp do wſzelákiey rzeczi.

     [Praeludium, Pierwsze przegranie albo przebieżenie przed prawym graniem. Et Metaphoricos, Przystęp do wszelakiej rzeczy.]

     Praeludium, the first introduction or foreword before the playing proper. Et Metaphoricos, the introduction to any thing.

   1. (countable, Middle Polish, theater) prelude
      • 1588, A. Calepinus, Dictionarium decem linguarum‎^[33], page 358b:

        Embolium – Prżiſtęp. [...] a veteribus dicebatur argumentum et ingressus scenicum, [...] quod praeter significat ingredior.

        [Embolium – Przystęp. [...] a veteribus dicebatur argumentum et ingressus scenicum, [...] quod praeter significat ingredior.]

      • 1588, A. Calepinus, Dictionarium decem linguarum‎^[34], page 830a:

        Praecentio, Modulatio illa vocum quae ante initium cantus fieri solet, quasi praeludium – Prżiſtęp. taczęczie [!] głownego ſpiewanią.

        [Praecentio, Modulatio illa vocum quae ante initium cantus fieri solet, quasi praeludium – Przystęp. taczęcie [!] głównego śpiewania.]

6. (Middle Polish) approach; access; Further details are uncertain.
   • 1532, Bartłomiej z Bydgoszczy, Słownik łacińsko-polski‎^[35], page 5:

     Aditus, przistąmp

     [Aditus, przystęp]

   • 1588, A. Calepinus, Dictionarium decem linguarum‎^[36], pages 23a, 22b.:

     Aditus, ingressus, introitus, vestibulum, limen – Prziſtęp, weiſzczie

     [Aditus, ingressus, introitus, vestibulum, limen – Przytęp, wejście]

Declension

Declension of przystęp

	singular	plural
nominative	przystęp	przystępy
genitive	przystępu	przystępów
dative	przystępowi	przystępom
accusative	przystęp	przystępy
instrumental	przystępem	przystępami
locative	przystępie	przystępach
vocative	przystępie	przystępy

Derived terms

adjectives

• przystępny
• przystępowy

 

nouns

• (obsolete) przystępek
• przystępka
• przystępstwo

 

Related terms

adjective

• (obsolete) przystępczy

 

adverb

• przystępnie

 

nouns

• (obsolete) przystępca
• (obsolete) przystępczość
• przystępność

 

verbs

• przystąpić pf, przystępować impf

 

Further reading

• przystęp in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “przystęp”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “PRZYSTĘP”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 02.02.2021
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “przystęp”, in Słownik języka polskiego‎^[37]
• Aleksander Zdanowicz (1861) “przystęp”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎^[38]
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “przystęp”, in Słownik języka polskiego‎^[39] (in Polish), volume 5, Warsaw, page 376