zażec

Old Polish

FWOTD – 28 December 2021

Etymology

From za- +‎ żec.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /zaʒʲɛt͡s/
• IPA^(key): (15^th CE) /zaʒʲɛt͡s/

Verb

zażec pf (imperfective zażogać)

1. to light, to ignite (to cause to burn, e.g. a candle)
   • 1949, “Skarga umierającego. Woronczak Jerzy, Skarga umierającego. Ze studiów nad rękopisem nr 2 Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu”, in Bolesław Erzepki, editor, Sobótk, page 64:

     Ach, myly lvdze, zazyce my ale svecze!

     [Ach, mili ludzie, zażżycie mi ale świece!]

     Ach, kind people, at least light me a candle!

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 140, 2:

     Przespey modlytwa moya przed oczyma twogyma yako zaszono (sicut incensum)

     [Prześpiej modlitwa moja przed oczyma twojima jako zażżono (sicut incensum)]

2. (figuratively) to light, to ignite (to evoke passion)
   • 1875 [End of the 15th century], Stanisław Motty, editor, Książeczka do nabożeństwa Jadwigi księżniczki polskiej‎^[2], Modlitewnik Nawojki, page 97:

     Ognyem twego ducha szwyantego zazzy, boze, szercze moye y me wschytko pomyszlyenye

     [Ogniem twego Ducha Świętego zażży, Boże, sierce moje i me wszytko pomyślenie]

3. (reflexive with się) to catch fire
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[3], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 17, 10:

     Wsczedl iest dym w gnewe iego a ogen od oblicza iego zaszegl se iest (exarsit)

     [Wszczedł jest dym w gniewie jego a ogień od oblicza jego zażegł sie jest (exarsit)]

4. to heat up, to inflame, to enliven, to excite
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[4], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 25, 2:

     Zkusi me, gospodne, y pokusy me, zaszszy pocrøtky moie (ure renes meos) y sercze moie

     [Skusi mie, Gospodnie, i pokusi mie, zażży pokrątki moje (ure renes meos) i sierce moje]

5. to set fire to, to start a fire, to burn down (to cause to burn; to destroy by burning)
   • 1897 [1408], Teki Adolfa Pawińskiego‎^[5], volume IV, number 1367, Łęczyca Land:

     Iaco Cracowczini *dzedzi szaszgli Gregorii pirum

     [Jako Krakowczyny dzeci zażgły Gregorii pirum]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[6], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 73, 8:

     Zaszgli sø ognem (incenderunt igni) swøtoscz twoiø

     [Zażgli są ogniem (incenderunt igni) świątość twoję]

6. (reflexive with się) to self-immolate
   • 1930 [c. 1455], “III Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 16, 18:

     Wydzøc Zamri, ysze myasto bødze dobito, szedw na syen y zaszegl syø z domem krolyowim (succendit se cum domo regia)

     [Widząc Zamry, iże miasto będzie dobyto, szedw na sień i zażegł się z domem krolowym (succendit se cum domo regia)]

7. to evoke some emotion
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[8], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 104, 19:

     Slowa bosza zaszgla gy (inflammavit eum)

     [Słowa boża zażgła ji (inflammavit eum)]

8. (reflexive with się) to light up, to wake up
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[9], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 38, 4:

     Sgrzalo se sercze moie we mne a w mislenu moiem zaszsze se (exardescet) ogen

     [Zgrzało sie sierce moje we mnie a w myśleniu mojem zażże sie (exardescet) ogień]

9. (reflexive with się) to get angry at someone [+ na (accusative) = at whom]
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[10], page 583:

     Acz przezpravnye szye zazzemy na thego czlovyeka,... kto nass s tego grzecha vymovy?

     [Acz przezprawnie sie zażżemy na tego człowieka,... kto nas z tego grzecha wymowi?]

10. (reflexive with się) to get excited about something
    • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[11], [12], [13]}, volume XXIII, page 279:

      Mox illa, gl. sc. aquila, dileccione sapiencie inflamata, gl. succensa zazegwszi schya, petiuit a sole, vt quid ea, gl. sapiencia, esset, luce diffinicionis ostenderetur

      [Mox illa, gl. sc. aquila, dileccione sapiencie inflamata, gl. succensa zażegwszy się, petiuit a sole, vt quid ea, gl. sapiencia, esset, luce diffinicionis ostenderetur]

11. (reflexive with się) Further details are uncertain. Possibilities include:
    • 1874-1891 [XV p. pr.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[14], [15], [16]}, volume XLVII, page 359:

      Zazegl sze exarsit

      [Zażegł sie exarsit]

Derived terms

nouns

• zażżona obiata

 

verbs

• zażec gniew pf

 

Further reading

• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “zażec, zażec się”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN