देवेश
Jump to navigation
Jump to search
Sanskrit[edit]
Alternative scripts[edit]
Alternative scripts
- দেৱেশ (Assamese script)
- ᬤᬾᬯᬾᬰ (Balinese script)
- দেবেশ (Bengali script)
- 𑰟𑰸𑰪𑰸𑰫 (Bhaiksuki script)
- 𑀤𑁂𑀯𑁂𑀰 (Brahmi script)
- ဒေဝေၐ (Burmese script)
- દેવેશ (Gujarati script)
- ਦੇਵੇਸ਼ (Gurmukhi script)
- 𑌦𑍇𑌵𑍇𑌶 (Grantha script)
- ꦢꦺꦮꦺꦯ (Javanese script)
- 𑂠𑂵𑂫𑂵𑂬 (Kaithi script)
- ದೇವೇಶ (Kannada script)
- ទេវេឝ (Khmer script)
- ເທເວຨ (Lao script)
- ദേവേശ (Malayalam script)
- ᡩᡝᠸᡝᡧᠠ (Manchu script)
- 𑘟𑘹𑘪𑘹𑘫 (Modi script)
- ᢑᠧᠸᠧᠱᠠ᠋ (Mongolian script)
- 𑦿𑧚𑧊𑧚𑧋 (Nandinagari script)
- 𑐡𑐾𑐰𑐾𑐱 (Newa script)
- ଦେଵେଶ (Odia script)
- ꢣꢾꢮꢾꢯ (Saurashtra script)
- 𑆢𑆼𑆮𑆼𑆯 (Sharada script)
- 𑖟𑖸𑖪𑖸𑖫 (Siddham script)
- දෙවෙශ (Sinhalese script)
- 𑩭𑩔𑩾𑩔𑩿 (Soyombo script)
- 𑚛𑚲𑚦𑚲𑚧 (Takri script)
- தே³வேஶ (Tamil script)
- దేవేశ (Telugu script)
- เทเวศ (Thai script)
- དེ་ཝེ་ཤ (Tibetan script)
- 𑒠𑒹𑒫𑒹𑒬 (Tirhuta script)
- 𑨛𑨄𑨭𑨄𑨮 (Zanabazar Square script)
Etymology[edit]
From देव (deva, “deity”) + ईश (īśa, “lord”).
Pronunciation[edit]
Proper noun[edit]
देवेश • (deveśa) stem, m
- "Lord of Gods";
- an epithet of Shiva
- c. 500 BCE – 100 BCE, Rāmāyaṇa 1.55:
- स गत्वा हिमवत्पार्श्वे किंनरोरगसेवितम्। महादेवप्रसादार्थं तपस्तेपे महातपाः॥ केनचित् त्वथ कालेन देवेशो वृषभध्वजः। दर्शयामास वरदो विश्वामित्रं महामुनिम्॥ किमर्थं तप्यसे राजन् ब्रूहि यत् ते विवक्षितम्। वरदोऽस्मि वरो यस्ते कांक्षितः सोऽभिधीयताम्॥ एवमुक्तस्तु देवेन विश्वामित्रो महातपाः। प्रणिपत्य महादेवं विश्वामित्रोऽब्रवीदिदम्॥ यदि तुष्टो महादेव धनुर्वेदो ममानघ। सांगोपांगोपनिषदः सरहस्यः प्रदीयताम्॥ यानि देवेषु चास्त्राणि दानवेषु महर्षिषु। गन्धर्वयक्षरक्षःसु प्रतिभान्तु ममानघ॥ तव प्रसादाद् भवतु देवदेव ममेप्सितम्। एवमस्त्विति देवेशो वाक्यमुक्त्वा गतस्तदा॥
- sa gatvā himavatpārśve kiṃnaroragasevitam. mahādevaprasādārthaṃ tapastepe mahātapāḥ. kenacit tvatha kālena deveśo vṛṣabhadhvajaḥ. darśayāmāsa varado viśvāmitraṃ mahāmunim. kimarthaṃ tapyase rājan brūhi yat te vivakṣitam. varadoʼsmi varo yaste kāṃkṣitaḥ soʼbhidhīyatām. evamuktastu devena viśvāmitro mahātapāḥ. praṇipatya mahādevaṃ viśvāmitroʼbravīdidam. yadi tuṣṭo mahādeva dhanurvedo mamānagha. sāṃgopāṃgopaniṣadaḥ sarahasyaḥ pradīyatām. yāni deveṣu cāstrāṇi dānaveṣu maharṣiṣu. gandharvayakṣarakṣaḥsu pratibhāntu mamānagha. tava prasādād bhavatu devadeva mamepsitam. evamastviti deveśo vākyamuktvā gatastadā.
- [Vishwamitra] retired to the forest to practise ascetic worship of Mahādeva (Shiva). After some time, Shiva, the Lord of Gods, with the bull on his flag, appeared before Vishwamitra and said to him : "O King, why art thou undergoing penance ? What is thy desire ? I will grant thee whatsoever thou askest". Vishwamitra, making obeisance to Shri Mahādeva said to him : "O Great God, if I have found favour with thee, then instruct me in the Upanishads and other branches of learning, teach me also the mysteries and the science of archery. Whatever weapons are known to the danavas, yakshas, asuras, gandharvas and other beings, let them be revealed to me by thy grace." On hearing the request of the king, the Lord of Gods answered, "Be it so" and returned to his abode.
- स गत्वा हिमवत्पार्श्वे किंनरोरगसेवितम्। महादेवप्रसादार्थं तपस्तेपे महातपाः॥ केनचित् त्वथ कालेन देवेशो वृषभध्वजः। दर्शयामास वरदो विश्वामित्रं महामुनिम्॥ किमर्थं तप्यसे राजन् ब्रूहि यत् ते विवक्षितम्। वरदोऽस्मि वरो यस्ते कांक्षितः सोऽभिधीयताम्॥ एवमुक्तस्तु देवेन विश्वामित्रो महातपाः। प्रणिपत्य महादेवं विश्वामित्रोऽब्रवीदिदम्॥ यदि तुष्टो महादेव धनुर्वेदो ममानघ। सांगोपांगोपनिषदः सरहस्यः प्रदीयताम्॥ यानि देवेषु चास्त्राणि दानवेषु महर्षिषु। गन्धर्वयक्षरक्षःसु प्रतिभान्तु ममानघ॥ तव प्रसादाद् भवतु देवदेव ममेप्सितम्। एवमस्त्विति देवेशो वाक्यमुक्त्वा गतस्तदा॥
- an epithet of Indra
- c. 500 BCE – 100 BCE, Rāmāyaṇa 1.48:
- तस्यान्तरं विदित्वा च सहस्राक्षः शचीपतिः।
मुनिवेषधरो भूत्वा अहल्यामिदमब्रवीत्॥
ऋतुकालं प्रतीक्षन्ते नार्थिनः सुसमाहिते।
संगमं त्वहमिच्छामि त्वया सह सुमध्यमे॥
मुनिवेषं सहस्राक्षं विज्ञाय रघुनन्दन।
मतिं चकार दुर्मेधा देवराजकुतूहलात्॥
अथाब्रवीत् सुरश्रेष्ठं कृतार्थेनान्तरात्मना।
कृतार्थास्मि सुरश्रेष्ठ गच्छ शीघ्रमितः प्रभो॥
आत्मानं मां च देवेश सर्वथा रक्ष गौतमात्।
इन्द्रस्तु प्रहसन् वाक्यमहल्यामिदमब्रवीत्॥
सुश्रोणि परितुष्टोऽस्मि गमिष्यामि यथागतम्।
एवं संगम्य तु तदा निश्चक्रामोटजात् ततः॥- tasyāntaraṃ viditvā ca sahasrākṣaḥ śacīpatiḥ.
muniveṣadharo bhūtvā ahalyāmidamabravīt.
ṛtukālaṃ pratīkṣante nārthinaḥ susamāhite.
saṃgamaṃ tvahamicchāmi tvayā saha sumadhyame.
muniveṣaṃ sahasrākṣaṃ vijñāya raghunandana.
matiṃ cakāra durmedhā devarājakutūhalāt.
athābravīt suraśreṣṭhaṃ kṛtārthenāntarātmanā.
kṛtārthāsmi suraśreṣṭha gaccha śīghramitaḥ prabho.
ātmānaṃ māṃ ca deveśa sarvathā rakṣa gautamāt.
indrastu prahasan vākyamahalyāmidamabravīt.
suśroṇi parituṣṭoʼsmi gamiṣyāmi yathāgatam.
evaṃ saṃgamya tu tadā niścakrāmoṭajāt tataḥ. - [O Rama, one day, when the sage Gautama had gone to a distant place] Indra, finding the opportunity, assumed the sage's disguise, and said to Ahalya: "O Attractive One, those who are amorous do not wait for the right time. I desire union with thee, O slender waisted one!" O Rama, although Ahalya recognized Indra disguised as her husband, she out of curiosity about the king of gods, made a foolish decision [and yielded to his desire]. Afterwards, having been satisfied, Ahalya addressed Indra saying : "O best among the gods, I am highly satisfied, now depart quickly from here, Lord. O Chief of the gods, save thyself and me from Gautama." Indra laughed and answered : "O Thou of beautiful waist, I am [also] very satisfied;, I will now depart the same way I entered!" Saying this, he sought to leave the hut of Gautama.
- tasyāntaraṃ viditvā ca sahasrākṣaḥ śacīpatiḥ.
- तस्यान्तरं विदित्वा च सहस्राक्षः शचीपतिः।
- an epithet of Shiva
Declension[edit]
| Masculine a-stem declension of देवेश (deveśa) | |||
|---|---|---|---|
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | देवेशः deveśaḥ |
देवेशौ / देवेशा¹ deveśau / deveśā¹ |
देवेशाः / देवेशासः¹ deveśāḥ / deveśāsaḥ¹ |
| Vocative | देवेश deveśa |
देवेशौ / देवेशा¹ deveśau / deveśā¹ |
देवेशाः / देवेशासः¹ deveśāḥ / deveśāsaḥ¹ |
| Accusative | देवेशम् deveśam |
देवेशौ / देवेशा¹ deveśau / deveśā¹ |
देवेशान् deveśān |
| Instrumental | देवेशेन deveśena |
देवेशाभ्याम् deveśābhyām |
देवेशैः / देवेशेभिः¹ deveśaiḥ / deveśebhiḥ¹ |
| Dative | देवेशाय deveśāya |
देवेशाभ्याम् deveśābhyām |
देवेशेभ्यः deveśebhyaḥ |
| Ablative | देवेशात् deveśāt |
देवेशाभ्याम् deveśābhyām |
देवेशेभ्यः deveśebhyaḥ |
| Genitive | देवेशस्य deveśasya |
देवेशयोः deveśayoḥ |
देवेशानाम् deveśānām |
| Locative | देवेशे deveśe |
देवेशयोः deveśayoḥ |
देवेशेषु deveśeṣu |
| Notes |
| ||