żeby

See also: zęby

Old Polish

Etymology

From że +‎ -by. First attested in the 15th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ʒʲɛbɨ/
• IPA^(key): (15^th CE) /ʒʲɛbɨ/

Conjunction

żeby

1. introduces a subordinate clause; that

   Synonym: że

   • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 88:

     Tegdi ten, yen bi myenil, zebi yego bili role... ma doswyatczicz

     [Tegdy ten, jen by mienił, żeby jego były role... ma doświadczyć]

   • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 86:

     Aczbi syąn prigodzilo, zebi nyektori nyeprzyiaczel... na nyekogo wrzvczil syąn (quod... irruerit) gy zabycz chczancz

     [Aczby się przygodziło, żeby niektory nieprzyjaciel... na niekogo wrzucił się (quod... irruerit) ji zabić chcąc]

   • 1930 [Fifteenth century], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[2], section 16,30:

     Pakli nowø rzecz vcini pan, zebi *otworzocz zemya vsta swa polknølabi ge (ut... deglutiat eos)

     [Pakli nową rzecz uczyni Pan, żeby otworząc ziemia usta swa połknęłaby je (ut... deglutiat eos)]

   • 1930 [Fifteenth century], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[3], section 36,6:

     Bo gest to to prawo dzewek Salfaad od boga vidano, zeby syø swadzbili, s kim zechczø

     [Bo jest to to prawo dziewek Salfaad od Boga wydano, żeby się swadźbiły, z kimże chcą]

   • 1874-1891 [Fifteenth century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności, volume XXV, page 218:

     Zebichom na them kazanu prziszli g boszkemu posznanu po them zawithanu

     [Żebychom na tem kazaniu przyszli k boskiemu poznaniu po tem zawitaniu]

2. to, so that, in order to
   • 1864, Jan Długosz, edited by Aleksander Przezdziecki, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis nunc primum e codice autographo‎^[4], volume III, page 354:

     Gdyszem umrzecz ymyal, prothoszem tho kazal popysszacz, zeby tho na mey duszy mye zostalo

     [Gdyżem umrzeć imiał, protożem to kazał popisać, żeby to na mej duszy mie zostało]

   • 1930 [Fifteenth century], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[5], section 29,18:

     Aby snad nye bili myedzi wami møsz albo zona..., gegos to by sercze bilo odwroczono od pana boga twego dzysz, zeby sedl (ut vadat) y slvzil bogom tich narodow

     [Aby snad nie byli miedzy wami mąż albo żona..., jegoż to by sierce było odwrocono od Pana Boga twego dziś, żeby szedł (ut vadat) i służył bogom tych narodow]

   • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 93:

     Paklibi ktori krziwi s przerzeczonich ku moczi prziycz bi wsgardzil, tako zebi prawu staacz nye chczyal (sic quod iuri nollet parere)..., tegdi... tho wschisthko onemu, komu zaloscz yest, dano ma bicz

     [Pakliby ktory krzywy z przerzeczonych ku mocy przyć by wzgardził, tako żeby prawu stać nie chciał (sic quod iuri nollet parere)..., tegdy... to wszystko onemu, komu żałość jest, dano ma być]

   • 1930 [Fifteenth century], “Lev”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[6], section 5,8:

     Gensze (sc. kapłan) pyrwe offyervge za grzech, zakrøczyw glowø gego, tako zebi syø gardla *dzerszalo (retorquebit caput eius ad pennulas, ita ut collo haereat) any owszem gey vrwacz

     [Jenże (sc. kapłan) pirwe ofieruje za grzech, zakręciw głowę jego, tako żeby się gardła dzierżała (retorquebit caput eius ad pennulas, ita ut collo haereat) ani owszem jej urwać]

Descendants

• Masurian: zebi
• Polish: żeby
• Silesian: żeby

References

• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “żeby”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish żeby. By surface analysis, że +‎ -by. Compare Kashubian żebë.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈʐɛ.bɨ/
• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈʐɛ.bɨ/

• Audio 1

  (file)

• Audio 2

  (file)

• Rhymes: -ɛbɨ
• Syllabification: że‧by

Conjunction

żeby

1. creates a subordinate clause expressing desire or wish; to, so that, for that, in order to [+past tense]

   Synonyms: aby, ażeby, by, iżby

   Chcę, żebyś ciężej pracował! ― I want you to work harder!

2. creates a subordinate clause in which the speaker believes the following event would be good; to, that, had better, may [+past tense]

   Synonyms: aby, ażeby, bodaj, bodajby, by, byle, byleby, niech, niechaj, niechajże, niechby, niechże, oby

   Żeby mnie nie zabiło! ― I hope that it doesn't kill me!

3. creates a subordinate clause expressing aim or purpose, one's goal; to, so that, for that, in order to [+infinitive]

   Synonyms: aby, ażeby, by

   Czytam, żeby się uczyć. ― I am reading (in order) to learn.

4. creates a subordinate clause expressing expressing means by which something is achieved; to, so that, for that, in order to [+past tense] or [+infinitive]

   Synonyms: aby, ażeby, by

5. creates a subordinate clause in which one states the possibility of something depends on something else; to, so that, for that, in order to [+infinitive]

   Synonyms: aby, ażeby, by

   Zjadłem za dużo, żeby teraz biegać. ― I ate too much to run right now.

6. creates a subordinate clause expressing the speaker's position on the truthfulness of a given situation [+past tense] [+past tense], [+present tense] or [+infinitive]

   Synonym: gdyby

   Żebyś wiedział! ― You bet! (literally, “So that you knew!”)

   Żebyś wiedział! ― You bet! (literally, “So that you knew!”)

7. (colloquial) creates a subordinate clause emphasizing that the speaker thinks the contents of their statement are apt [+past tense], [+present tense] or [+infinitive]

   Synonym: choćby

   żeby nie wiem co ― you'd better believe it (literally, “so that I don't know what”)

8. (chiefly in negated sentences) creates a subordinate clause expressing doubt; that, if [+past tense]

   Synonyms: ażeby, by, iżby

   Nie wiem, żeby... ― I don't know if he...

9. creates a subordinate clause expressing the speakers doubt with relation to the goodness of a given event; roughly, to think that [+past tense] or [+infinitive]

   Synonyms: że, że też

   żeby też ― to think that (literally, “so that also”)

   ale żeby ― but to (think that)

10. (colloquial) creates a subordinate clause that expresses a lack of results; for the sake of [+infinitive]

    Synonyms: aby, byle, dla

    gadać, żeby gadać ― to talk for the sake of talking

11. creates a subordinate clause in which the speaker thinks something else should be reality rather than what truly is; so that, may; if only [+past tense]

    Synonym: gdyby

12. (literary) introduces a subordinate clause relating a following event with a previous one that is not caused by the first event; just to, only to [+infinitive]

    Synonyms: aby, ażeby, by

    Uciekał przez trzy lata, żeby skończyć w więzieniu. ― He ran away for three years just to end up in prison. [+infinitive]

13. (colloquial) introduces a second action co-occurring with another; to [+past tense]

    Synonyms: by, dla, gwoli

    żeby tak powiedzieć ― as it were/so to speak/I'll add (literally, “in order to say so”)

14. (colloquial) creates a subordinate clause expressing consequences; or else [+past tense]

Declension

Combined forms of żeby

	singular	plural
1st person	żebym	żebyśmy
2nd person	żebyś	żebyście
3rd person	żeby	żeby

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), żeby is one of the most used words in Polish, appearing 8 times in scientific texts, 5 times in news, 68 times in essays, 121 times in fiction, and 334 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 536 times, making it the 84th most common word in a corpus of 500,000 words.

Further reading

• żeby in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• żeby in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “żeby”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “ŻEBY I”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 21.07.2008
• “ŻEBY II”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 06.12.2008
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “żeby”, in Słownik języka polskiego‎^[7]
• Aleksander Zdanowicz (1861) “żeby”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎^[8]
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1927), “żeby”, in Słownik języka polskiego‎^[9] (in Polish), volume 8, Warsaw, page 701

Silesian

Etymology

Inherited from Old Polish żeby. By surface analysis, że +‎ -by. Compare Kashubian żebë.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈʐɛbɨ/
• Rhymes: -ɛbɨ
• Syllabification: że‧by

Conjunction

żeby

1. creates a subordinate clause expressing aim or purpose, one's goal; to, so that, for that, in order to

   Synonyms: aby, ażby, by, coby, iżeby

Further reading

• żeby in silling.org